به یاد زنده یاد پرویز ورجاوند

یادبود چهلمین روز درگذشت پرویز ورجاوند: جمعه - ۲۹ تیرماه - ۱۰:۰۰ بامداد - مسجد فخر

به یاد زنده یاد پرویز ورجاوند

یادبود چهلمین روز درگذشت پرویز ورجاوند: جمعه - ۲۹ تیرماه - ۱۰:۰۰ بامداد - مسجد فخر

پیشرفت و توسعه بر بنیاد هویت فرهنگی* – علی هنری

 

جایگاه هویت فرهنگی در اندیشه های زنده یاد پرویز ورجاوند

 

پرسش اساسی در میان نخبگان کشورهای توسعه نیافته این است که چه عامل یا عواملی در توسعه و پیشرفت، نقش آفرین و چه راهکاری برای دستیابی به آن مناسبتر است؟ نظریه پردازان و پژوهشگران بسیاری از منظر خود به این پرسشها پاسخ گفته اند و یا میکوشند پاسخ گویند. برخی بر نقش اقتصاد تاکید داشته اند و مبنای توسعه همه جانبه را تنظیم سازوکارهای اقتصادی دانسته اند. برخی دیگر توسعه سیاسی را مقدم بر هر تحولی دانسته اند، برخی ساختارگرایانه و برخی کنش گرایانه نظریه پردازی نموده اند. گروهی نقش فرهنگ را در توسعه ناچیز برشمرده اند و گروهی دیگر عامل توسعه نیافتگی برخی کشورها را در فرهنگ آن ها جسته اند. برخی الگوی اروپامدار و برخی الگوی بومی ارائه داده اند و حتی نظریه پردازی توسعه را با آزادی همسان دانسته است. اما از نگاه پرویز ورجاوند همه چیز به فرهنگ ملی ختم می شود. وقتی سخن از فرهنگ یک جامعه در میان است، به این معنی است که همه کلیت زندگی جامعه را در بر می گیرد و پدیده هایی چون اقتصاد جزئی از آن را تشکیل میدهد. توسعه و پیشرفت در شناخت و تکیه بر هویت فرهنگی و یاری جستن از آن میسر می گردد.

ورجاوند میان دو راهکار کشورهای توسعه نیافته؛ نخست، تسلیم بی چون و چرا به فرهنگ غرب برای حرکت در مسیر پیشرفت و توسعه و دو دیگر بستن درهای سرزمین خود بروی جهان برای حفظ هویت فرهنگی، راه سومی را برمیگزیند که کشورهای توسعه نیافته با جهان بیرون از سرزمین خویش ارتباط برقرار سازند و به بده بستان حساب شده بپردازند. در این راه باید که دریافت های خود را از درون پالایشگاه فرهنگ ملی بگذرانند و سپس به هضم و جذب آن بپردازند.

برای آمادگی برای این رویارویی فرهنگی، توانمندسازی فرهنگ ملی ضروری است اگر ملتی بخواهد در برابر دیگر فرهنگ ها دست بسته سر تسلیم فرود نیاورد و هویت خویش را نبازد، باید بر تواناییهای خود در همه زمینه ها بیفزاید و قدرت آفرینش جامعه را بالا ببرد تا به یاری آن جرات رودررویی و چالش کردن را بیابد. ورجاوند بر این باور است برای ایجاد چنین بستر توانمندی، ایجاب میکند تا جامعه از فضایی باز و پویایی های لازم برخوردار باشد. هیچ ملتی در فضای بسته و یک سویه نگر قادر به آفرینش و بهره مندی از یک فرهنگ پویا نبوده و نخواهد بود. یک جامعه بسته و زیر سلطه جرات واقعی را از مردمش میگیرد، توان آفرینش را از آن ها بازمی ستاند و نتیجه آنکه سرانجام شرایط لازم برای سرفرود آوردن دربرابر دیگران فراهم خواهد آمد. چنین است که ورجاوند در طول عمر سیاسی خود بی چون و چرا با استبداد و خودکامگی و نظام تک صدایی به مبارزه می پردازد. کوشش های او در رفع انسداد فضای سیاسی بر این باور متکی است.

ورجاوند معتقد است پدیده توسعه به میزان فراوانی به عامل علم و تکنولوژی بستگی دارد. برای دستیابی به علم و تکنولوژی با حفظ هویت فرهنگی نه باید خودرا از جریان عظیم پیشرفت و تکنولوژی دور نگاهداشت و نه اینکه به گذشته بازگشت و آزموده های دیگران را از آغاز آزمود. او ژاپن را نمونه گویای الگوی خود معرفی میکند. ملتی که با تکیه بر وحدت ملی و فرهنگ دیرپای خود از یکسو، و چشم دوختن به پیشرفت های خیره کننده علمی و فنی جهان غرب، به منظور جذب و هضم آگاهانه آن توفیق آن را بدست آورده است ضمن حفظ هویت ملی و فرهنگی خود، نه تنها عقب افتادگی ها را جبران کند بلکه خود را همطراز پیشرفته ترین کشورهای جهان در سطح علمی و تکنولوژی قرار دهد. او درد بزرگ امروز کشور ما را -بی بهره بودن از بینش علمی و قدرت فنی- از ویژگی های فرهنگ ایرانی یا مشرق زمین نمی دانست، بلکه عکس آن، اعتقاد داشت، سنت داشتن دیدگاه دقیق و جامع علمی در این سرزمین، راه به دورانی بسیار کهن می برد. گسسته شدن این روند و بازایستادن توان علمی این فرهنگ در مقایسه با دیرپایی آن، گذشته از لطمه کلی که بعد از حمله مغول بر آن وارد آمد، بیشتر متوجه حدود دو و نیم قرن اخیر میشود. مدت زمانی که آن سوی جهان یعنی دنیای غرب بیشترین تلاش خود را انجام داده و شکافی عمیق از نظر پیشرفت علمی و فنی میان شرق و غرب پدید آورده است. در دیدگاه او آئین های دینی که در مشرق زمین ظهور کرده اند، هیچگاه عامل بازدارنده در حرکت به سوی توجیه علمی مسائل زندگی جامعه انسان ها و طبیعت پیرامون آن ها نبوده اند و جنبه های عرفانی و معنوی این مکتب های دینی عامل بازدارنده ای در زمینه شناخت جهان و پدیده های آن در تمامی زمینه ها به شمار نمی رفته است. برای نمونه آئین زرتشت در تمامی ابعاد خود انسانها را به آموختن، آگاهی یافتن، شناسایی بدست آوردن، درکنکاش دائمی بودن و بالاخره سازنده و پیشرو بودن فرامی خواند.

با پذیرش رقابت فرهنگی و این اصل که فرهنگ غنی تر بر دیگر فرهنگها در مجاورت یکدیگر تاثیر خواهد گذاشت ورجاوند برای هرآنچه موجب توانمندی فرهنگ می شود ارزش ویژه ای قائل می شود. او غنای فرهنگی را بیش از هرچیز بسته به گونه گون بودن و جلوه های پرتنوع خرده فرهنگ های آن می داند. با این نگرش ورجاوند به خرده فرهنگ های کشور از طایفه های بختیاری ها گرفته تا مردم کناره ها و جزایر خلیج فارس و دریای عمان توجه ویژه نموده است و پژوهش هایی بی نظیری در این خصوص از خود برجای گذاشته است. او به همه فرهنگ های کشور احترام قائل است و  وحدت ملی و یکپارچگی سرزمین را در زیر سایه این گونه گونی فرهنگی اصل می پندارد.

ورجاوند باور داشت، میراث های فرهنگی یک ملت، نشانه هایی از تاریخ یک فرهنگ و یک ملت به شمار می روند که روح آن ملت در وجود آنها جنبه ابدیت و نوینی به خود می گیرد. به بیان دیگر میراث فرهنگی یک ملت بیانگر هویت فراموش نشدنی آن مردم است. در دیدگاه او میراث فرهنگی تنها مجموعه یادبودهای هنری و محل های باستانی و بناهای تاریخی نبود بلکه میراثهای فرهنگی مفهومی وسیع تر را دربرمیگرفت که عبارت بود از کلیت زنده و پویای خلاقیت انسانی یک  ملت. مانند طرز تفکر و بینش و سنت ها و باورها. با این دیدگاه منظور اصلی او از شناخت جامع آنها به این نیت بود تا بتوان با آنها ارتباطی آگاهانه برقرار کرد و با این میراثها به گفتگو نشست و درنتیجه گذشته را نادیده نینگاشت. نگرانی های ورجاوند در حفظ میراث فرهنگی، تخت جمشید، پاسارگاد، میدان نقش جهان و هر جا و هرچه از فرهنگ و تمدن ایرانی برمی آید با دیدگاه تقویت فرهنگ و هویت فرهنگی معنا پیدا میکند. او در جهت حفظ مفهوم وسیعتر میراث فرهنگی در گردآوری دانشنامه های فرهنگی ایران نیز می کوشد، دائره المعارف تشیع، دانشنامه جهان اسلام، دانشنامه زنان ایران، دانشنامه بزرگ فارسی، اطلس تاریخی ایران همه از میراث های فرهنگی ایران است که رد کوشش های ورجاوند در آن ها نمایان است.

نمونه بارز چگونگی عملی توسعه اقتصادی و پیشرفت بر بنیاد هویت فرهنگی، در رویکرد ورجاوند به حوزه تمدن ایرانی شامل کشورهای آسیای میانه و جنوب قفقاز، تاجیکستان و افغانستان نمایان است. ورجاوند با شناخت فرهنگ و تمدن ایرانی همواره سفارش می کرد با توجه به موقعیت ویژه جغرافیایی سرزمین ایران و بهره گرفتن از پیوندهای فرهنگی دیرپا با کشورهای حوزه فرهنگ ایرانی، قادر بر آن خواهیم بود تا موجبات یک پیمان وسیع و توانای منطقه ای را به راه اندازیم و از بازار 300 میلیونی این حوزه در جهت اعتلای اقتصادی بهره مند شویم. او احداث خط لوله نفتی باکو – جیحان را خسارتی جبران ناپذیر برای ملت و کشور می پنداشت. او بر این باور بود با وجود نزدیکی های فرهنگی ایران و افغانستان، ایران می تواند در بازسازی افغانستان نقش پررنگی را ایفا نماید که به خیزشی در اقتصاد شرق کشور می انجامد. او با این نوع نگاه رشد اقتصادی را نیز در پرتو تکیه بر هویت فرهنگی دست یافتنی تلقی می کرد.

و درپایان، ورجاوند به نهضت ملی ایران به رهبری مصدق با دیده احترام می نگریست. او باور داشت ملت ایران در این خیزش خود را باز می یافت و در جستجوی آن بود تا هویت خویش را با تکیه بر تاریخ و فرهنگ دیرپایش در سطح جهان مطرح سازد. رهبری این جنبش را روشنفکری آگاه و آشنا با فرهنگ ملت خویش می دانست که آرمانهای خود را از واقعیت های جامعه میهن خویش بیرون می کشید و هرگز از خواسته های ملت خود دور نمی گشت. ورجاوند نهضت ملی را جنبشی آگاهانه، هدفدار و بنیادی در جهت حفظ هویت ملی و بازگشت به خویش ارزیابی می کرد.

یادش پایا و راهش پویا باد.

 

 

* برگرفته از نام کتابی به قلم پرویز ورجاوند، نشر سهامی انتشار، 1368

 

نظرات 0 + ارسال نظر
برای نمایش آواتار خود در این وبلاگ در سایت Gravatar.com ثبت نام کنید. (راهنما)
ایمیل شما بعد از ثبت نمایش داده نخواهد شد